شاید این موضوع که فلسفه بورس چیست و چرا باید به آن توجه کرد، از اولین مطالبی باشد که قبل از سرمایهگذاری در بورس باید مطالعه کرد. حدود یک دهه قبل کمتر کسی درباره بورس اطلاعات و دانش کاملی داشت. بیشتر مردم در رسانهها درباره بورس و اصطلاحات مربوط به آن چیزهایی میشنیدند و سرمایهگذاری در بورس مخصوص افراد خاصی از جامعه میشد. اما حالا ماجرا تغییر کرده است!
امروز بورس به یک مفهوم آشنا و فراگیر تبدیل شده است، البته هنوز پاسخ برخی سوالات و مفاهیم اولیهای مانند پرسش مقاله حاضر “بورس چیست” در بین خیلی از افراد جامعه گنگ و مبهم است. در یک تعریف ساده میتوان گفت، بورس یک بازار ساختار یافته است که بهعنوان یکی از مهمترین ارکان اساسی بازار سرمایه شناخته شده و در آن داراییهای مختلف معامله میشود. از مهمترین مزایای بورس اوراق بهادار میتوان به ایجاد شفافیت در بازار، مدیریت انتقال ریسک، جمعآوری سرمایه و پسانداز برای تامین سرمایه فعالیتهای اقتصادی اشاره کرد. در حال حاضر بزرگترین بازار بورس در جهان از نظر ارزش بازاری به بورس نیویورک مربوط میشود. اما بورس چیست و از کجا به وجود آمد؟
بورس از کجا به کجا؟
به گفته کارشناسان، مفاهیم بانکداری مدرن و بازارهای سهام در اواخر قرن وسطی در شهرهای شمال ایتالیا شکل گرفت. اولینبار نام بورس اوراق بهادار توسط نویسندهای به نام هیرونیموس مونزه، پزشک آلمانی برده شد. او در خاطرات سفر دور دنیای خود در سال 1495 درباره داد و ستد افرادی در شهر بورُوژ (Bruges) نوشت. در خاطرات او آمده است که در شمال غربی بلژیک، مقابل مهمانسرایی در میدانی به نام تِربورس TerBeurze بازرگانان و کسبه شهری دور هم جمع میشدند و کالاهای خود را خرید و فروش میکردند. گفته میشود این مسافرخانه متعلق به بزرگزادهای به نام واندر بورس بوده است و به همین دلیل مکانهایی که مردم در آنجا معاملات خود را انجام میدادند، به بورس معروف شدند.
از عملکرد آنها هیچ سابقه کتبی وجود ندارد و به صورت دقیق مشخص نیست که این معاملات در چه ساعتهایی و با چه قوانینی انجام میشده است. در قرن شانزدهم آنتورپ اولین کسی بود که سوابق معاملات خود در بورس را مکتوب کرد. به مرور زمان در شهرهای مختلف تالارهایی را مخصوص این کار با نام تالارهای بورس تاسیس شد که بازرگانان برای خرید و فروش کالاهای خود به آنجا میرفتند.
به دنبال رواج پیدا کردن بازارهای بورسی در قرن 15 میلادی، بازرگانان سعی کردند راهی پیدا کنند تا ضرر و زیانهای احتمالی ناشی از تجارت را کاهش دهند. یکی از راههای پیشنهادی آنها برای جلوگیری از زیانها احتمالی، شریک کردن سود و ضررهای احتمالی آن کسبوکار با افراد دیگر بود. سرمایهگذاران برای پیدا کردن شریک و عرضه سهام شرکتهای خود، مراکزی را تاسیس کردند که شرکتها با فروش سهام خود در بورس، شرکای بیشتری را برای مشارکت در کسبوکار خود پیدا کنند. بعدها این مراکز به نام بورس معروف شد و ماسکوی (Muscovy)، اولین شرکت سهامی بود که با مشارکت تعدادی از تجار در روسیه شکل گرفت.
همچنین اولین بورس اوراق بهادار جهان در اوایل قرن هفدهم میلادی در شهر «آمستردام» هلند تشکیل شد و کمپانی هند شرقی، اولین شرکتی بود که سهام خود را در آن عرضه کرد. با شروع فعالیت بورس در این کشورها بهتدریج سایر کشورها هم دارای بورس شدند.
پیدایش بورس ایران
اکنون که به سوال بورس چیست پاسخ دادیم، به تاریخچه پیدایش بورس سهام در ایران میپردازیم. بورس ایران را میتوان به 4 دوره زمانی تقسیم کرد.
دوره اول آن تا سال 1357 پیش از انقلاب اسلامی، دوره دوم آن پس از انقلاب و همراه با جنگ تحملیلی بوده است. دوره سوم هم از سال 1368 آغاز شده و دوره چهارم از سال 1384 تا به امروز بوده است.
اولین قدم برای راهاندازی بورس در ایران در سال 1315 توسط فردی بلژیکی به نام ران لوترفلد انجام شد. او اساسنامهی داخلی بورس را تهیه و به مسئولان آن زمان ایران ارائه کرد که اجرای آن با وقوع جنگ جهانی دوم، 25 سال به تعویق افتاد. در نهایت در سال 1341، اولین موافقتنامه برای تاسیس بورس سهام ایران در وزارت بازرگانی تنظیم شد. گفته میشود که در اواخر همان سال، هیاتی از بورس بروکسل برای مشارکت در راهاندازی بورس ایران به کشورمان آمدند.
تصویب قانون تشکیل بورس اوراق بهادر در مجلس 4 سال زمان برد و بالاخره در سال 1345 بورس ایران با انجام چند معامله سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی به صورت رسمی فعالیت خود را شروع کرد. در بازه زمانی 1346 تا 1357، تعداد شرکتهای فعال در بورس اوراق بهادار تهران به ۱۴۲ شرکت با بیش از ۳۰۸ میلیارد ریال افزایش یافت. این عدد پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به 56 شرکت کاهش پیدا کرد. یکی از مهمترین علتهای آن خروج بسیاری از بنگاهها اقتصادی از بورس بخاطر ملی شدن بانکها، بیمه و برخی از صنایع بود.
دوره دوم بورس طی هشت سال جنگ تحمیلی رکود شدیدی را تجربه کرد. اما بورس در دوره سوم خود یعنی از سال 1368 با گسترش بازار سرمایه رشد کرد و تعداد شرکتهای فعال در آن به 250 عدد رسید. این رشد تا سال 1383 ادامه داشت و حضور پررنگ سهامداران در تالارهای بورس نشانه خوبی برای بازار سرمایه بود. دوره چهارم بورس که مهمترین تحولات بورس ایران در این بازه زمانی رقم خورد از سال 1384 آغاز شد.
اوایل آذر سال 1384، قانون جدیدی به نام قانون بازار اوراق بهادر تدوین شد که بر اساس آن، سازمانی مستقل برای نظارت روی بورس به نام سازمان بورس و اوراق بهادر تشکیل شد که وظیفه آن تاسیس و نظارت بر عملکرد بورسهای مختلف است. این سازمان زیر نظر شورای عالی بورس فعالیت میکند. آمارهای سازمان بورس نشان میدهد که تا اردیبهشت ماه سال 1400، 1316 شرکت در بورس و فرابورس ایران پذیرش شده و بیش از 36 میلیون کد سهامداری حقیقی فعال در بازار سرمایه وجود دارد.
در حال حاضر، چهار بورس در ایران فعال هستند که شامل اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالا و بورس انرژی بوده و تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت میکنند.
- بورس اوراق بهادار تهران که در آن، سهام شرکتها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت خریدوفروش میشود.
- فرا بورس ایران که در آنجا هم سهام شرکتهایی که بنا به دلایلی موفق به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمیشوند، مورد دادوستد قرار میگیرد.
- بورس کالای ایران که در آن انواع کالاها مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و قراردادهای آتی سکه و… خریدوفروش میشود.
- بورس انرژی که بهتازگی تأسیس شده و در آن، حاملهای انرژی با محوریت برق، بهعنوان یکی از مهمترین حاملهای انرژی، خرید و فروش شود.
شرکتهایی که سهام خود را در بورس خرید و فروش میکنند مکلفند تا اطلاعات مالی و عملکردی خود را به صورت مستمر منتشر کنند تا سرمایهگذاران بتوانند برای خرید یا فروش سهام آن تصمیم بهتری بگیرند. در واقع همه بورسها مانند بورس سهام یا کالا، زیرساختی را در اختیار شرکتها، دولتها و سایر گروهها قرار میدهد تا اوراق بهادار خود را به عموم سرمایهگذاران عرضه کنند و فرصتی هم برای سرمایهگذاران ایجاد میکند تا سرمایه خود را در این بستر به صورت کوتاهمدت یا بلندمدت سرمایهگذاری کنند. در برخی از موارد هم سهامداران شرکتها با حضور در شرکتها میتوانند با توجه به تعداد سهامی که دارد در تصمیمگیریهای آن و نحوه اداره آن دخالت کنند. در حال حاضر بورس هم به صورت فیزیکی وجود دارد که معاملهگران در تالارهای بورسی یکدیگر را ملاقات میکنند و هم به صورت الکترونیکی و در بستر اینترنت انجام میشود.
در این مقاله سعی شد، پاسخ یکی از سوالات پرتکرار مخاطبان مدیریت ثروت مانو، یعنی بورس چیست و از کجا به وجود آمده است، ارائه شود. ذکر این نکته خالی از لطف نیست که برای حضور موفق در این بازار باید متخصص بود و برای گزینش بهترین فرصتهای سرمایهگذاری زمان گذاشت.
این یک ذهنیت کاملا اشتباه است که بورس درآمد اول و شغل دوم است. در اکثر کشورهای پیشرفته، مردم برای سرمایهگذاری معمولا گزینههای غیرمستقیم را انتخاب میکنند.
دیدگاهها
هیچ نظری برای این مطلب نوشته نشده، شما اولین نفر باشید.